โดย เบญจกาย
“กะเทยอย่าคิดมากกับศัพท์แสงสมัยใหม่นะคะ สารพัดจะประดิษฐ์คำออกมาให้สวยหรู และโก้เก๋ไม่ซ้ำใคร แต่สืบค้นไปมาก็พบว่ามันมาจากรากเดียวกันหมด เพียงแต่การสร้างคำ-สร้างกลุ่มเหล่านี้ ก็เพื่อแสดงตัวตนของตัวเองให้ชัดเจนเท่านั้นเองค่ะ” บทกฤษณาสอนกะเทยเด็กของเบญจกาย หลังจากที่นางวิ่งแจ้นมาถามว่า นอน-ไบนารี (Non-Binary) คืออะไรคะ? คุณย่า
เอิ่มมมม ได้ยินสรรพนามแล้วรู้สึกจี๊ดกว่ามาเรียกอิชั้นว่าเป็น ‘อีตุ๊ด’ อีกนะคะ แต่ก็เอาเถอะ อายุอานามก็ถึงวัยที่เด็กๆ จะสถาปนาเป็นแม่ เป็นป้า เป็นย่า/ยายแล้วค่ะ อีกสักสิบปี อิชั้นจะขึ้นเป็นพระพันปี (ศัพท์ที่กะเทยมักจะใช้เรียกกะเทยที่แก่มากที่สุดในกลุ่มค่ะ) อย่าคิดมากกับสรรพนามพวกนี้เช่นเดียวกับนอน-ไบนารี่ (Non-Binary) แพนเซ็กซ์ชวล (Pansexual) อินเตอร์เซ็ก (Intersex) ฯลฯ ต่างก็เป็นคำที่เอาไว้จำแนกกลุ่มก้อนของตัวเอง หรือกำหนดลักษณะทางเพศของเราเท่านั้นเอง
ได้ยินคำว่า ‘นอน-ไบนารี’ ก็เพิ่งมานึกขึ้นได้ว่า ช่วงสองเดือนก่อน มีศิลปินดังระดับโลกเพิ่งประกาศตัวว่าเป็นนอน-ไบนารี เหมือนกัน ศิลปินท่านนั้นคือ ‘แซม สมิธ’ ไงจะใครล่ะ (หน้านางผ่องพุทธคุณขนาดนั้น แถมคิ้วยังโก่งดังคันศรอีกต่างหาก) การเปิดตัวว่าเป็นนอน-ไบนารี ปรากฏในอินสตาแกรมของจามิล่า จามิล นักเคลื่อนไหวทางสังคม ที่สนทนากับแซมเรื่อง ‘ภาพลักษณ์ของเรือนร่างและคุณค่าของตัวตน’ โดยแซมบอกว่า “บ่อยครั้งที่ฉันคิดเหมือนผู้หญิงนะ และฉันควรทำความเข้าใจตนเองก่อน มันเป็นเรื่องยาก ฉันไม่เคยบอกเรื่องนี้กับใคร จนกระทั่งฉันได้อ่านบทสัมภาษณ์คนที่เรียกตัวเองว่าเป็น นอน-ไบนารี มันเกิดสงครามเล็กๆ ในตัวฉันระหว่างร่างกายกับจิตใจ”
จามิลเลยถามต่อว่า แล้วคุณนิยามตัวเองอย่างไรในตอนนั้น? แซมตอบว่า “บางครั้งฉันก็มีความคิดอยู่ในหัวว่าฉันเป็นผู้หญิง เป็นคำถามที่เกิดขึ้นมา บางทีฉันก็ถามตัวเองว่า อยากจะแปลงเพศมั้ย แล้วก็ฉันก็ได้คำตอบว่า คงไม่หรอก จนกระทั่งวันที่ฉันได้รู้จักกับ ‘นอน-ไบนารี’ ฉันถึงได้รู้ว่า นี่เป็นนิยามที่ใช่สำหรับตัวฉัน จริงๆฉันมีความคิดที่อิสระในการนิยามเรื่องเพศวิถีนะ บ่อยครั้งที่พยายามคิดว่าถ้าเราเป็นเพศนั้นๆ แล้วเขาจะคิดอย่างไรหนอ ฉันเคยคิดเหมือนผู้หญิงในหลายๆ เรื่อง แต่สุดท้ายก็ต้องหยุดมัน บางทีอาจจะไม่ได้เป็นทั้งผู้หญิง ไม่ได้เป็นทั้งผู้ชาย ฉันก็เป็นฉัน และทำให้ได้ข้อสรุปว่า ฉันเป็นนอน-ไบนารี”
ก่อนจะไปทำความรู้จักกับ ‘นอน-ไบนารี’ ให้มากขึ้น เราต้องทำความเข้าใจคำว่า ไบนารี (Binary) ก่อนนะคะ ว่ามันคืออะไร ในทางคณิตศาสตร์ Binary คือเลขฐานสอง ระบบเลขฐานสอง เราคงเรียนกันมาตั้งแต่สมัยมัธยมต้นแล้วเนอะ ว่ามันประกอบด้วยตัวเลขเพียงสองตัวคือ 0 กับ 1 แต่ในทางสังคมศาสตร์ เราจะเคยได้ยินคำว่า Binary Opposition ที่แปลว่า ‘คู่ตรงข้าม’ ซึ่งความหมายที่เกี่ยวเนื่องกับเรื่องเพศจะอ้างอิงไปถึงเพศชาย-เพศหญิง ที่เป็นเพศตรงข้ามกัน แนวคิดเกี่ยวกับไบนารี จึงเป็นเรื่องของเพศชายจริงหญิงแท้ที่คนทั่วไปชอบใช้กันนั่นเอง ฉะนั้น ในเบื้องต้น นอน-ไบนารีน่าจะเป็นการสลายขั้วทางเพศ หรือการไม่ยึดติดเพศตรงข้าม หรือไม่นำเอาการแบ่งเพศกำเนิดมากำหนดวิถีชีวิตของคนคนนั้น
ในประเทศไทยเราก็มีกลุ่มนอน-ไบนารีนะคะ อิชั้นเลยถือโอกาสต่อสายคุยกับ ‘คิว-คณาสิต พ่วงอำไพ’ ตัวแทนของกลุ่มนอน-ไบนารี ไทยแลนด์ เพื่อสอบถามว่า กลุ่มนอน-ไบนารีนี่คืออะไร เผื่อท่านผู้อ่านสนใจและกำลังสำรวจตัวเองอยู่อาจจะค้นพบว่า ฉันก็เป็นนอน-ไบนารีนะ กลุ่มนี้เขามีกิจกรรมที่น่าสนใจหลายกิจกรรมเชียว
คิวคณาสิต เล่าถึงความเป็นมาของกลุ่มนอน-ไบนารีว่า “มันเกิดขึ้นจากการรวมตัวกันของคนที่รู้สึกว่านิยามอัตลักษณ์ทางเพศที่มีอยู่ในสังคมปัจจุบัน เช่น เกย์ เลสเบี้ยนไบเซ็กช่วลทรานส์เจนเดอร์ ทอม ดี้ กะเทย ฯลฯ ไม่สามารถอธิบายตัวตน หรือเพศสภาพของเราได้ เริ่มแรกเป็นกลุ่มที่พูดคุยถกเถียงแลกเปลี่ยนตัวตนทางเพศ สร้างพื้นที่ปลอดภัย เยียวยาจิตใจซึ่งกันและกันก่อนที่จะพูดคุยตกลงกันสร้างกลุ่มนอน-ไบนารี ไทยแลนด์ เพื่อขับเคลื่อนสิทธิความเสมอภาคทางเพศ และสร้างความเข้าใจในอัตลักษณ์ของนอน-ไบนารีแก่สังคม”
หนูช่วยขยายความหรือระบุลักษณะหรือคาแรกเตอร์ของนอน-ไบนารีหน่อยจ้ะว่าต่างจาก LGBTQ+ อย่างไร? คิว คณาสิต ตอบทันทีว่า “นอน-ไบนารียืนยันว่า มนุษยชาติมีตัวตนภายในจิตใจที่หลากหลายมากกว่าแค่ที่สังคมกำหนดไว้ว่ามีเพียง 2 ตัวตนทางเพศ คือชายและหญิง ในขณะที่ LGBTQ ส่วนใหญ่ในสังคมยังยึดติดกับระบบ 2 เพศและยังมีนิยามว่าตัวตนทางเพศของตนเป็นชายหรือหญิง อย่างใดอย่างหนึ่ง
“ตัวตนภายในจิตใจในที่นี้คือ gender identity เพราะถึงแม้ว่าเกย์หรือเลสเบี้ยน จะมีรสนิยมชอบเพศเดียวกันเป็น homosexual แต่เมื่อถามถึงจิตใจ เขาก็ยังตอบว่าเป็นผู้ชายหรือผู้หญิงอยู่ เช่นเดียวกับ BTI ส่วน Q เควียร์ก็ยังไม่ใช่คำนิยามที่พูดถึงการหลุดพ้นจากค่านิยมระบบสองเพศเสียทีเดียว ฉะนั้น การจะ define ตัวเองว่าเป็นนอน-ไบนารี อาจเริ่มต้นจากการอยู่กับตัวเองและสำรวจตัวตน เพศสภาพของตน โดยใช้หลักการ SOGIEsc ถ้าค้นพบว่าตัวตนที่ลุ่มลึกภายในจิตใจของตนว่าไม่ใช่ชายหรือหญิง ก็มีแนวโน้มที่จะเป็นนอน-ไบนารี ซึ่งน้ำหนักที่จะยืนยันว่าเราเป็นนอน-ไบนารีคือตัวเรา ไม่ใช่คำชี้นำของผู้อื่น”
ที่ผ่านมากลุ่มนอน-ไบนารี ไทยแลนด์ ได้จัดกิจกรรมต่างๆ เพื่อให้ความรู้กับผู้ที่สนใจ หรือต้องการหาคำตอบว่านอน-ไบนารี คืออะไรอยู่หลายกิจกรรม โดยกิจกรรมของกลุ่มส่วนใหญ่จะเน้นการสร้างพื้นที่ปลอดภัย เยียวยา และต่อยอดให้เกิดการแลกเปลี่ยนความคิด ค่านิยม ตลอดจนค้นหาตัวตนทางเพศ สมาชิกสามารถปรึกษากับแอดมินได้เป็นการส่วนตัว ทั้งหมดนี้เกิดในโลกออนไลน์ สมาชิกในกลุ่มมีประมาณ 1,000 คน ที่ผ่านมากิจกรรมที่จัดเองมีไม่มากนักเนื่องจากไม่มีงบประมาณ ส่วนมากจึงเป็นการไปร่วมจัดงานกับกลุ่ม องค์กรอื่นๆ เสียมากกว่า กิจกรรมเดียวที่จัดเองคือ กิจกรรมในวันที่ 14 กรกฎาคมของทุกปี วันนอน-ไบนารีสากลเพื่อความภาคภูมิใจและสร้างความตระหนักรู้ในสังคม ซึ่งจัดในปี 2018 เป็นครั้งแรก และจะจัดต่อเนื่องทุกปี
ใครที่สนใจกิจกรรมของกลุ่มนอน-ไบนารี ไทยแลนด์ หรือต้องการหาความรู้เพิ่มเติมคลิกเข้าไปอ่านได้ในเพจ นอกกล่องเพศ : Non-binary